1. Mở đầu

Rối loạn tăng động giảm chú ý là một rối loạn sức khỏe tâm thần ở trẻ em và có thể tiếp tục kéo dài ở thanh thiếu niên và người lớn. Rối loạn này xuất hiện ngay từ trước khi trẻ còn chưa đi học thường là trước 7 tuổi. Với các nét đặc trưng như: nghịch luôn chân, luôn tay, không chịu ngồi yên, thường nói nhiều, không tập trung chú ý được lâu, thường hấp tấp, sốt ruột, kém chờ đợi và thường hay chen ngang vào công việc của người khác. Ngoài ra những trẻ này cũng thường dại dột, xung động, dễ bị tai nạn và bản thân chúng thường vi phạm các nội qui do không tôn trọng các quy tắc (vì thiếu suy nghĩ hơn là cố tình chống đối).

Một học sinh "cá biệt" trong lớp không chú ý nghe giảng, hay nói chuyện riêng và làm phiền mọi người xung quanh là do bị hội chứng tăng động giảm chú ý hay chỉ đơn thuần là nghịch ngợm? Đây là thắc mắc của rất nhiều phụ huynh và các thầy cô giáo. Trẻ hiếu động thì các hành động nghịch ngợm sẽ không liên tục và thường có chủ tâm, còn các bé bị tăng động giảm chú ý thường không điều chỉnh được hành vi và điều này ảnh hưởng tới mọi mặt cuộc sống. 

Rối loạn tăng động giảm chú ý còn gọi là hội chứng tăng động, là một tình trạng bệnh lý tâm thần biểu hiện ở trẻ có mức độ chú ý và hoạt động, xung động không phù hợp với lứa tuổi cũng như mức độ phát triển của trẻ. Trẻ có biểu hiện vận động tăng bất thường đi kèm với phản ứng hung hăng và khả năng chú ý giảm gây trở ngại cho việc học tập. Trẻ không có khả năng tự chủ do đó không thể tự lập kế hoạch, tổ chức cũng như hoàn thành những hoạt động phức tạp. Kết quả học tập của trẻ không tốt mặc dù IQ khá cao. Theo thống kê cứ 100 trẻ thì có khoảng 3-7 trẻ bị chứng bệnh tăng động giảm chú ý và đa số  khởi phát trước 7 tuổi, lứa tuổi được phát hiện nhiều nhất là 8-11 tuổi,  nam nhiều hơn nữ. Tăng động giảm chú ý bắt đầu sớm trong quá trình phát triển, thường là trước 7 tuổi. Các nét đặc trưng chính là thiếu sự kiên trì trong các hoạt động đòi hỏi sự tham gia của nhận thức và có khuynh hướng chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác, nhưng không hoàn thành hoạt động nào cả, kết hợp vói một sự hoạt động quá mức, thiếu tổ chức và kém điều tiết. Những trẻ này thường dại dột, xung động, dễ bị tai nạn và bản thân chúng thường vi phạm kỷ luật do không tôn trọng các quy tắc (vì thiếu suy nghĩ hơn là cố tình chống đối). Các quan hệ của chúng đối với người lớn thường là thiếu kiềm chế, thiếu thận trọng và dè dặt, chúng thường  không được các trẻ khác thừa nhận và có thể trở nên bị cô lập. Cũng thường gặp các tật chứng về nhận thức và các trạng thái chậm phát triển đặc hiệu về vận động và ngôn ngữ đi kèm.

Tuy thường quậy phá, dễ nổi nóng làm phiền lòng thầy cô và cha mẹ, nhưng các trẻ bi tăng động giamt chú ý lại rất cần sự quan tâm và chung tay của cả nhà trường lẫn gia đình trong việc chữa trị. Nếu để muộn (đến tuổi vị thành niên), vấn đề sẽ trở nên rất khó khăn do trẻ học tập kém, rối loạn các mối quan hệ với bạn bè và người xung quanh, kém tự tin, mặc cảm hoặc nhiễm các thói hư tật xấu, có hành vi chống đối xã hội... Trên 30% trẻ bị tăng động giảm chú ý tiếp tục trải qua rối loạn này ở thời kỳ trưởng thành, có nhiều khó khăn về nghề nghiệp, giảm hiệu quả lao động, dễ bị kích thích và gây hấn, tính tình ngang bướng, cục cằn, lập dị... Do vậy, việc phát hiện, điều trị và can thiệp sớm rối loạn tăng động giảm chú ý là rất cần thiết.

Do trẻ  đang trong thời kỳ phát triển, do nhiều yếu tố tác động đến quá trình bệnh lý nên khi tiến hành can thiệp, đầu tiên, cần cố gắng giúp trẻ kiểm soát và điều chỉnh hành vi của mình và cùng các giáo viên giúp đỡ các cháu trong việc học tập ở trường, và chỉ trong các trường hợp nặng mới nên dùng các loại thuốc. Tăng động giảm chú ý là một hội chứng bệnh lý, tuỳ từng trường hợp mà nhà điều trị có thể kết hợp điều trị thuốc với các liệu pháp tâm lý. Các bậc phụ huynh  nên đưa trẻ đến với các nhà chuyên môn càng sớm càng tốt, điều này giúp ích rất nhiều trong việc cải thiện tình hình của trẻ.

Những trẻ có biểu hiện như trên nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ gây ảnh hưởng đến học tập, cuộc sống hàng ngày như gặp trở ngại trong các mối quan hệ cha mẹ cũng như với mọi người xung quanh. Ở thanh thiếu niên có thể gây ra chống đối xã hội, ở người lớn có thể gặp khó khăn trong công việc.

* Theo nhiều tác giả, nguyên nhân của chứng rối loạn tăng động giảm chú ý như sau:

- Do tổn thương não: Mẹ hút thuốc lá, tiếp xúc với hóa chất độc hại, hoặc uống rượu khi có thai, bất thường cấu trúc não, nhiễm độc chì, sang chấn sản khoa, đẻ ngạt, đẻ non, vàng da, bệnh lý nhiễm trùng, nhiễm độc não sau sinh…

- Yếu tố di truyền.

- Yếu tố môi trường sống bất lợi như: Stress trong gia đình, bố mẹ mải mê làm việc, cách chăm sóc, giáo dục trẻ không đúng cách, trẻ bị cô lập xã hội,

- Nhân cách của trẻ.

- Các khó khăn trong học tập.

- Thiếu hụt kỹ năng sống.

Tóm lại có nhiều yếu tố tác động lên một trẻ có yếu tố sinh học không thuận lợi có thể làm bộc lộ các dấu hiệu của rối loạn ở những mức độ khác nhau.

* Phân loại bệnh: Theo bảng phân loại bệnh quốc tế ICD 10:

- Thể tăng động xung động chiếm ưu thế

- Thể giảm chú ý chiếm ưu thế

- Thể kết hợp: Trẻ có cả tăng hoạt động và giảm chú ý.

2. Chương trình can thiệp toàn diện trên trẻ tăng động, giảm chú ý

Tại bệnh viên tâm thần Huế, từ hơn 1 năm nay đã tổ chức các lớp can thiệp cho trẻ tăng động giảm chú ý, điều trị kết hợp tâm lý trị liệu và thuốc đặc trị.

- Đánh giá trí tuệ trẻ bằng test Raven trước và sau can thiệp.

- Đánh giá tăng động giảm chú ý bằng thang do Vanderbilt: các cán bộ tham gia can thiệp sử dụng thang này hàng tháng nhằm đánh giá sự tiến bộ của trẻ.

- Trị liệu tâm lý trong đó bao gồm:

     + Tư vấn cho gia đình.

     + Liệu pháp nhận thức hành vi và huấn luyện các kỹ năng xã hội cho trẻ.

     + Các bài tập tâm vận động.

     + Chơi trị liệu giúp trẻ giải tỏa năng lượng, luyện tập tính kiên trì, học cách tổ chức và ứng xử với bạn trong khi chơi.

     + Trị liệu nhóm

- Điều trị thuốc với những bệnh múc độ nặng và trẻ còn biểu hiện tăng động giảm chú ý sau khi kết thúc liệu trình can thiệp.

Nhiều trẻ có kết quả tốt, giảm rõ rệt các triệu chứng, trẻ có kết quả học tập tốt hơn, biết lắng nghe và có mối quan hệ với mọi người tốt hơn. Số còn lại các triệu chứng tăng động và giảm chú ý đều giảm đáng kể.

Nếu trẻ không được quan tâm đúng mức & can thiệp sớm, đến tuổi trưởng thành vấn đề trở nên rất khó khăn do thất bại về học tập, công ăn việc làm khó khăn, dễ xung đột với mọi người, dễ bị tai nạn, kém tự tin, tệ nạn xã hội… ảnh hưởng tới hạnh phúc gia đình. Do vậy việc phát hiện sớm, can thiệp sớm và đúng cách là rất cần thiết.

3. Kết luận: Trẻ tăng động, giảm chú ý cần được phát hiện sớm, can thiệp kịp thời và đúng đắn. Trị liệu tâm lý nhóm dành cho trẻ cùng với phụ huynh đã cải thiện đáng kể các biểu hiện tăng động giảm chú ý. Những trẻ chưa đạt được kết quả như mong đợi sẽ được các bác sĩ chuyên khoa phối hợp sử dụng thuốc đặc trị./

NGUỒN THAM KHẢO: Trần Trọng Thủy, Khoa học chẩn đoán tâm lý, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1992.

                                                                                                                                                                                     ThS. Cầm Thị Tuyết Nhung