Các nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ phổ biến ở phụ nữ là từ 5% đến 25%, nhưng các phương pháp luận khác nhau giữa các nghiên cứu chưa chỉ ra một tỷ lệ phổ biến rõ ràng. Đối với nam giới, đặc biệt là những người mới làm cha, thì tỉ lệ trầm cảm sau sinh ước tính từ 1% đến 25,5%. Những triệu chứng bao gồm buồn, mệt mỏi, thay đổi thói quen ngủ và ăn uống, giảm ham muốn tình dục, lo lắng, và dễ cáu gắt. Mặc dù một số yếu tố nguy cơ đã được xác định, nhưng nguyên nhân của PPD vẫn chưa được hiểu rõ. Nhiều phụ nữ phục hồi với điều trị bao gồm hỗ trợ từ nhóm hay tư vấn.
Thang đo trầm cảm sau sinh Edinburgh là 1 bảng câu hỏi chuẩn, được sử dụng để xác định phụ nữ trầm cảm sau sinh. Nếu người mẹ được 13 điểm hay hơn, họ có nguy cơ bị trầm cảm và nên theo dõi đánh giá tiếp.
Triệu chứng:
Những triệu chứng của PPD có thể xảy ra bất cứ thời gian nào trong năm đầu sau sinh, bao gồm những triệu chứng sau, nhưng không được giới hạn:
- Buồn bã
- Tuyệt vọng
- Giảm lòng tự trọng
- Cảm thấy có tội
- Cảm thấy bị chôn vùi
- Rối loạn về giấc ngủ và ăn uống
- Không cảm thấy thoải mái
- Cảm thấy không còn sức lực
- Cảm thấy trống rỗng
- Giảm các hoạt động xã hội
- Giảm hay mất năng lượng
- Trở nên dễ thất vọng
- Cảm thấy không xứng đáng để chăm sóc em bé
- Giảm tình dục
Sự khởi phát và quá trình:
Trầm cảm sau sinh thường băt đầu vào những tháng đầu tiên sau sinh. Theo chẩn đoán và thống kê của các rối loạn tâm thần, Fourth Edition (DSM IV), trầm cảm bắt đầu xuất hiện 4 tuần sau sinh. Trầm cảm sau sinh cũng có thể ảnh hưởng đến cả phụ nữ bị sẩy thai. Nó thường bắt đầu trong vòng khoảng 2 tuần sau sinh. Nó có thể kéo dài từ vài tháng thậm chí đến cả năm.
Ảnh hưởng đến cha mẹ trẻ sơ sinh:
Trầm cảm sau sinh có thể khiến cho người mẹ có những hành động mâu thuẫn trong việc chăm sóc trẻ. Phụ nữ chẩn đoán trầm cảm sau sinh thường tập trung nhiều hơn vào những sự kiện tiêu cực trong việc chăm sóc trẻ.
Yếu tố nguy cơ:
Trong khi những nguyên nhân của PPD còn chưa được hiểu rõ thì có một số yếu tố làm gia tăng nguy cơ của PPD như sau :
- Chấn thương về tâm lý liên quan đến sinh nở
- Chấn thương về mặt sinh lý liên quan đến sinh nở
- Sự gia tăng nồng độ prolactin
- Tiền sử bị trầm cảm
- Cho ăn dặm hơn là cho bú sữa mẹ
- Hút thuốc
- Giảm lòng tự trọng
- Căng thẳng trong việc chăm sóc trẻ
- Trầm cảm trong quá trình mang thai
- Lo lắng, trầm cảm trước sinh
- Có ít sự hỗ trợ xã hội
- Cuộc sống căng thẳng
- Quan hệ hôn nhân không tốt
- Sự buồn chán trong nhiệm vụ của người mẹ
- Tình trạng độc thân
- Khó khăn về kinh tế
- Không muốn mang thai
Điều trị:
Nhiều nhà khoa học nghiên cứu và những bài báo của các nhà uyên thâm ủng hộ quan điểm rằng, trầm cảm có thể điều trị bằng những phương pháp khác nhau. Nếu như nguyên nhân của PPD được xác định, như những mô tả ở trên là do “Yếu tố nguy cơ xã hội”, thì phương pháp điều trị nhằm mục đích làm giảm nhẹ căn nguyên của vấn đề bao gồm gia tăng sự hỗ trợ của xã hội, giúp đỡ các kỹ năng chăm sóc trẻ sơ sinh, nâng cao nhận thức. Các phương pháp can thiệp không chuyên nghiệp này cũng có thể rất hiệu quả.
Phụ nữ cần phải được hướng dẫn một cách đúng đắn khi những triệu chứng này xảy ra. Đây là một thực hành đôi: đầu tiên, người phụ nữ bị trầm cảm sau sinh sẽ tin tưởng vào trực giác của cô ấy về việc cô đang cảm thấy và tin tưởng rằng, những triệu chứng của cô ấy là đủ để kể cho những người tin cậy, bạn thân hay bác sỹ; sự sai lầm về việc quá cẩn thận sẽ ảnh hưởng đến quá trình điều trị PPD. Thứ hai, nhóm người mà cô ta tâm sự phải nắm bắt những triệu chứng này tốt, hỗ trợ điều trị . Bạn bè và thầy thuốc chú ý đến những thay đổi của người mẹ bị trầm cảm sau sinh mà cô ta không thể. Chú ý rằng, PPD có thể điều trị được bằng những phương pháp khác nhau.
Một số lựa chọn điều trị khác nhau bao gồm :
- Sự đánh giá về mặt y khoa ngoại trừ những vấn đề về thể chất
- Phương pháp hành vi nhận thức (một hình thức của phương pháp trị liệu tâm lý)
- Thuốc
- Hỗ trợ nhóm
- Thăm khám tại nhà
- Bữa ăn dinh dưỡng
- Giấc ngủ phù hợp
Một nhà y học có kinh nghiệm sẽ làm việc với bà mẹ bị trầm cảm sau sinh để thúc đẩy kế hoạch điều trị đúng cho cô ta. Kế hoạch này có thể bao gồm một số sự phối kết hợp của các phương pháp lựa chọn đã nêu trên, và có thể bao gồm cả những cuộc thảo luận và phản hồi từ đối tác. Nếu như người phụ nữ bị PPD đó không cảm thấy hài lòng với kế hoạch điều trị đó, cô ta sẽ tìm kiếm lựa chọn thứ hai khác.
Một nghiên cứu năm 1997 được tiến hành bởi Appleby, khẳng định rằng, những triệu chứng trầm cảm ở bà mẹ sau sinh được cải thiện với một tốc độ như nhau khi sử dụng liệu pháp hành vi nhận thức hay sử dụng thuốc chống trầm cảm fluoxetine. Một nhóm bao gồm 61 bà mẹ trầm cảm đã hoàn thành một liệu trình điều trị 12 tuần, có hay không sử dụng thuốc chống trầm cảm so với 6 nhóm được tư vấn. Sự cải thiện sau “từ 1 cho đến 4 tuần điêù trị”.
Nghiên cứu của Appleby chỉ ra một cách thuyết phục rằng, sự kết hợp cả phương pháp điều trị bằng hóa dược với sự tư vấn không cải thiện hơn đối với khi sử dụng chỉ riêng phương pháp hóa dược hay sử dụng tư vấn. Điều đó cho thấy rằng, sử dụng phương pháp hóa dược có hiệu quả bằng hình thức tư vấn đối với bệnh nhân bị PPD, và sự lựa chọn phương pháp điều trị (tâm lý hay hóa dược) là do chính người phụ nữ đó quyết định lựa chọn. Một số phương pháp điều trị khác (giống như phương pháp điều trị nhóm hay thăm nhà) cũng là những phương pháp điều trị có hiệu quả cho PPD.
Người phụ nữ sẽ bàn bạc, thảo luận với bác sỹ để lựa chọn những phương pháp điều trị có sẵn đó, và nếu sử dụng liệu pháp hóa dược thì phải tham khảo ý kiến của dược sỹ để sử dụng thuốc một cách an toàn trong quá trình cho con bú.
Điều trị cho phụ nữ trầm cảm sau sinh có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng của vấn đề. PPD có thể chữa khỏi hay không chữa khỏi mà không cần phải điều trị. Nói cho nhân viên chăm sóc y tế về những triệu chứng xảy ra càng sớm là một trong những cách an toàn nhất để chắc chắn điều trị có hiệu quả và trở lại với cuộc sống bình thường.
Theo Viện Quốc gia về sức khỏe tâm thần, nghiên cứu chỉ ra rằng, những năm sinh đẻ là những năm mà người phụ nữ hầu như trải qua trầm cảm trong cuộc đời. Xấp xỉ 15% phụ nữ sẽ trải qua thời kỳ trầm cảm sau sinh trong suốt quá trình sinh con. Khi sức khỏe tâm thần của người mẹ bị tổn thương, nó sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ gia đình.
BSCKI. Hoàng Thị Anh Đào lược dịch